Ο ελληνισμός της Σουηδίας δεν είναι μεγάλος σε αριθμό, αποτελεί όμως ένα από τα πιο δραστήρια τμήματα του απόδημου ελληνισμού. Είναι οργανωμένος σε κοινότητες, η πλειοψηφία των οποίων είναι ενταγμένες στην Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων και Κοινοτήτων Σουηδίας. (40 μέλη)
Εκτός απ' αυτές υπάρχουν, ένας σύλλογος επιστημόνων, 5-6 εθνικοτοπικοί σύλλογοι, 2 πολιτιστικοί, περίπου οι 10 σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων και 6-7 αθλητικοί. Η ΟΕΣΚΣ είναι η μοναδική ελληνική οργάνωση που συμμετέχει στο κρατικό συμβουλευτικό όργανο που ασχολείται με θέματα ενσωμάτωσης των μεταναστών στη σουηδική κοινωνία. Εκδίδει το διμηνιαίο, δίγλωσσο περιοδικό "Μεταναστευτικά Νέα" το οποίο απευθύνεται τόσο προς τους Έλληνες όσο και προς τους Σουηδούς. Άλλα έντυπα που εκδίδονται στο χώρο της Σουηδίας είναι: Το περιοδικό του συλλόγου Αριστοτέλης, το περιοδικό της κοινότητας Γκότενμπουργ και το περιοδικό "Περγαμηνή".
Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων ήρθε στη Σουηδία την περίοδο 1966-1975, άλλοι ως εργάτες και άλλοι ως πολιτικοί πρόσφυγες. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του οι Έλληνες υπήκοοι ανέρχονταν σε 12.859 άτομα. Απ' αυτούς 4.546 έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και 8.313 στη Σουηδία. Οι αριθμοί όμως αυτοί δεν αντιστοιχούν καθόλου στην πραγματικότητα. Δεν συμπεριλαμβάνονται για παράδειγμα σ' αυτούς τα παιδιά που κατάγονται από καθαρά ελληνικές οικογένειες και έχουν μόνο σουηδική υπηκοότητα, ούτε όμως και τα παιδιά που προέρχονται από μεικτούς γάμους τα οποία μόλις γεννηθούν παίρνουν αυτόματα τη σουηδική υπηκοότητα. Αν στους Έλληνες της Σουηδίας συμπεριλάβουμε τις δύο παραπάνω κατηγορίες ο αριθμός τους υπερβαίνει τις 23.000.
Οργάνωση της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης
Κατά την περίοδο της πρώτης εργατικής μετανάστευσης, δεκαετία του '60 κυριαρχεί στην Σουηδία η πολιτική της αφομοίωσης. Στην πολιτική αυτή οι μετανάστες αντέδρασαν αμέσως δημιουργώντας δικά τους σχολεία, τα οποία οι Σουηδοί απεκάλεσαν "σχολεία ελευθέρου χρόνου". Οι Έλληνες μετανάστες δημιούργησαν αυτήν την περίοδο ένα κεντρικό σχολείο ελεύθερου χρόνου στη Στοκχόλμη. Το διδακτικό προσωπικό αποτελούσαν μορφωμένοι Έλληνες της παροικίας μας οι οποίοι όμως δεν διέθεταν δίπλωμα δασκάλου.
Την περίοδο αυτή ιδρύθηκε και το σαββατιάτικο σχολείο της Στοκχόλμης με τα απογευματινά τμήματα ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης. Οι τύποι αυτοί των σχολείων ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης λειτούργησαν και λειτουργούν με τη φροντίδα των Ελλήνων γονέων, οι οποίοι υποβοηθούνται από το ελληνικό κράτος.
Η υποστήριξη του ελληνικού κράτους συνίσταται στην απόσπαση Ελλήνων εκπαιδευτικών που καλύπτουν περίπου το 80% των αναγκών σε διδακτικό προσωπικό στα σχολεία αυτά. Στην απόσπαση ενός συμβούλου εκπαίδευσης και στην αποστολή διδακτικού υλικού.
Στις αρχές της δεκαετίας του '70 η επίσημη κρατική πολιτική για ους μετανάστες μετατράπηκε σε πολιτική αμοιβαίας πολιτισμικής αναγνώρισης, ύστερα από πιέσεις των μεταναστευτικών οργανώσεων, αλλά και μετά από έρευνες Φιλανδών ερευνητών για τη σημασία της μητρικής γλώσσας.
Οι επίσημοι στόχοι της σουηδικής μεταναστευτικής πολιτικής καθορίστηκαν το 1974, Κεντρικός άξονας της πολιτικής αυτής ήταν η ισότητα μεταξύ πλειοψηφίας και μειονοτήτων, ελευθερία επιλογής, για πολιτισμική ένταξη και συνεργασία μεταξύ ντόπιου κι ξένου πληθυσμού.
Οι μετανάστες μαθητές απόκτησαν τότε τη δυνατότητα να επιλέγουν ελεύθερα μεταξύ διαφορετικών μοντέλων διδασκαλίας (τάξεις μητρικής γλώσσας, μεικτές τάξεις από Σουηδούς και μετανάστες μαθητές, σουηδικές τάξεις με δικαίωμα εκμάθησης της μητρικής γλώσσας 2 ώρες τη βδομάδα κλπ.). Οι νομοθετικές ρυθμίσεις προέβλεπαν επίσης ότι οι δήμοι και οι κοινότητες είχαν την υποχρέωση να πληροφορούν τις οικογένειες των μεταναστών για τους εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας, αλλά και για το δικαίωμα του μαθητήνα διδαχτεί τη μητρική του γλώσσα. Την περίοδο αυτή αυξήθηκαν οι κρατικές δαπάνες για έρευνες που αφορούσαν τη μετανάστευση και άρχισε η εκπαίδευση δασκάλων μητρικής γλώσσας στις σουηδικές Παιδαγωγικές Σχολές.
Βασικό μοντέλο διδασκαλίας για τη μητρική γλώσσα την περίοδο αυτή ήταν οι δίγλωσσες τάξεις που είχαν ως στόχο τους την ισόρροπη, διαγλωσσική κατάρτιση του μετανάστη μαθητή. Οι τάξεις αυτές ήταν ενταγμένες στα σουηδικά σχολεία και λειτουργούσαν κατά το πλείστον με διδακτικό προσωπικό από μετανάστες το οποίο είχε αποφοιτήσει από σουηδικές Παιδαγωγικές Σχολές. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 υπήρχαν 30 δίγλωσσες ελληνικές τάξεις στην ευρύτερη περιοχή Στοκχόλμης.
Το 1990/91 εκχώρησε το κράτος στις δημοτικές και κοινοτικές αρχές την ευθύνη για την οργάνωση και διοίκηση πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κατάργηση όλων των κρατικών διατάξεων που αφορούσαν την κατανομή των πιστώσεων κατά βαθμίδα και μάθημα. Οι δήμοι και οι κοινότητες μπορούσαν τώρα να αποφασίζουν ποιες από τις σχολικές δραστηριότητες ήταν εντελώς απαραίτητες και ποιες είχαν ένα δευτερεύοντα ρόλο στο σουηδικό σχολείο. Η μητρική γλώσσα θεωρήθηκε σε πολλές κοινότητες, είτε ως μάθημα πολυτελείας, είτε ως δευτερεύον μάθημα, γι' αυτό και αποφασίστηκε η δραστική της περικοπή.
Το 1998 επαναπροσδιορίστηκαν οι στόχοι της σουηδικής μεταναστευτικής πολιτικής και ο σχετικός νόμος καθορίζει τα ίδια δικαιώματα και οι ίδιες δυνατότητες για όλους τους κατοίκους της Σουηδίας, ανεξάρτητα φύλου, εθνικής καταγωγής και πολιτισμικής ταυτότητας, .
Βασική αρχή για τη διδασκαλία του μαθήματος είναι ότι πρέπει να έχει ως αφετηρία τις ανάγκες του μαθητή. Γι' αυτό και η παρακολούθηση του μαθήματος δεν είναι υποχρεωτική, αλλά θεωρείται ως δικαίωμα του πολίτη σε μια δημοκρατική κοινωνία..
Ο μαθητής μπορεί να επιλέξει τη μορφή διδασκαλίας που τον
Οι δήμοι και οι κοινότητες δεν είναι υποχρεωμένοι να οργανώνουν διδασκαλία στο μάθημα της μητρικής γλώσσας όταν δεν υπάρχει δάσκαλος με τα απαιτούμενα προσόντα, ούτε όταν ο αριθμός των μαθητών μιας γλωσσικής ομάδας είναι μικρότερος των πέντε.
Προοπτικές για την ελληνική εκπαίδευση και την ελληνική γλώσσα στη Σουηδία
Για τους Έλληνες ή ελληνικής καταγωγής μαθητές που παρακολουθούσαν το εννιάχρονο δημοτικό σχολείο το έτος 1996 δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία. Εκτιμώντας τα στοιχεία της δεκαετίας του 1980 υπολογίζονται, κατά προσέγγιση, σε 2.200. Ο αριθμός των μαθητών του γυμνασίου, το οποίο αντιστοιχεί στο ελληνικό λύκειο, είναι περίπου 600. Από τους μαθητές του δημοτικού, μόνο το 65% παρακολουθούσε το μάθημα της μητρικής γλώσσας στα πλαίσια του σουηδικού σχολείου και από τους μαθητές του γυμνασίου μόνο το 40%.
Μια πρώτη σπουδή των αριθμών μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένα μεγάλο μέρος των νέων έχει χάσει την επαφή του με την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό με κίνδυνο τον αφελληνισμό τους. Η εξέλιξη αυτή είναι απόρροια της περιοριστικής μεταναστευτικής πολιτικής των τελευταίων χρόνων και του γεγονότος ότι οι Έλληνες είναι μια από τις παλιότερες μεταναστευτικές ομάδες, οι οποίες παρουσιάζουν τάσεις ενσωμάτωσης και αφομοίωσης. Η τάση αυτή είναι εντονότερη σε παιδιά και νέους από μεικτούς γάμους.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα ελληνικά σχολεία ελεύθερου χρόνου αποτελούν μια συμπληρωματική μορφή εκπαίδευσης. Ικανοποιούν σε μεγάλο βαθμό τη ζήτηση που προέκυψε για ελληνόγλωσση εκπαίδευση, μετά τις τελευταίες περικοπές. Τα σχολεία αυτά προσελκύουν κυρίως παιδιά και νέους που στοχεύουν είτε στον επαναπατρισμό τους, είτε σε σπουδές στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει και κάποιο άνοιγμα σε παιδιά από μεικτούς γάμους, με τη δημιουργία τάξεων διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας.
Τα στατιστικά στοιχεία που υπάρχουν για τα σχολεία αυτά δεν είναι ακριβή. Το γραφείο εκπαίδευσης δίνει συνήθως στοιχεία κατά πολύ μεγαλύτερα από τα πραγματικά, για να δικαιολογήσει το υποχρεωτικό ωράριο των δασκάλων, ενώ οι γονείς βασίζουν σ' αυτά την απαίτηση τους για απόσπαση Ελλήνων δασκάλων. Καθαρά πληροφοριακά αναφέρω τα στοιχεία που μου δόθηκαν από το σύμβουλο εκπαίδευσης, με κάθε επιφύλαξη για την εγκυρότητα τους.
Το Νοέμβριο του 1997 είχαν εγγραφεί στα σαββατιάτικα και απογευματινά δημοτικά σχολεία 773 μαθητές, στα τμήματα του γυμνασίου 148 και στα τμήματα λυκείου 81. Απ' αυτούς οι 388 παρακολουθούσαν μαθήματα στο σαββατιάτικο σχολείο της Στοκχόλμης και 193 στα απογευματινά τμήματα της μείζονος περιοχής Στοκχόλμης. Το βέβαιο είναι ότι το σαββατιάτικο σχολείο της Στοκχόλμης έχει ένα μεγάλο αριθμό μαθητών, με διακυμάνσεις από χρόνο σε χρόνο, μεταξύ 300-400. Τα στοιχεία για τα απογευματινά σχολεία είναι σε μεγάλο βαθμό πλασματικά και οι μαθητές τους ευημερούντες αριθμοί.
Στα σαββατιάτικα και απογευματινά σχολεία υπηρετούν 29 αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί με μισθό και επιμίσθιο από την Ελλάδα και 4 με μισθό από την Ελλάδα, χωρίς επιμίσθιο εξωτερικού. Το κόστος για τους εκπαιδευτικούς αυτούς είναι περίπου 320.000.000 το χρόνο, ενώ το κόστος για κάθε μαθητή είναι περίπου 347.000 δραχμές.
Το συμπέρασμα απ' αυτή την παρουσίαση είναι ότι, υπάρχει ένα υπερβολικό κόστος κατά μαθητή το οποίο θα μπορούσε να μειωθεί σημαντικά, με τη δημιουργία τριών δίγλωσσων ημερήσιων σχολείων στις μεγάλες πόλεις της Σουηδίας. Τα σχολεία αυτά μπορούν να επιχορηγηθούν από το σουηδικό κράτος σε ποσοστό 75-80%. Το υπόλοιπο μέρος των εξόδων μπορεί να αναλάβει το ελληνικό κράτος, είτε αποσπώντας Έλληνες εκπαιδευτικούς, είτε βοηθώντας τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων με κρατικές επιχορηγήσεις. Μ' αυτόν τον τρόπο θα προέκυπταν οργανωμένες μορφές εκπαίδευσης που θα αναβάθμιζαν την παρεχόμενη εκπαίδευση και θα συνέβαλαν στην διαγλωσσική και διαπολιτισμική κατάρτιση των μαθητών. Οι μαθητές που για διάφορους λόγους δεν μπορούν να φοιτήσουν σ' αυτά τα σχολεία, θα είχαν ως εναλλακτική λύση το σαββατιάτικο σχολείο.
Στα δίγλωσσα ημερήσια σχολεία μπορεί να γίνει σωστή και αποτελεσματική χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, τόσο για τη διδασκαλία όσο και για τη μάθηση. Αξιοποίηση π.χ. των δορυφορικών προγραμμάτων της τηλεόρασης, του συστήματος εκπαίδευσης από απόσταση, των εκπαιδευτικών πολυμέσων κ.λπ. Είναι αδιανόητο να ζούμε σε μια χώρα που δίνει άφθονες ευκαιρίες για σύγχρονη εκπαίδευση κι εμείς όχι μόνο δεν τις αξιοποιούμε αλλά είμαστε προσκολλημένοι σταθερά στη διδακτική παράδοση του Ερβάρτου.
Σε μια μεταμοντέρνα κοινωνία δεν αρκεί να είναι κανείς δίγλωσσος χρειάζεται και εξοικείωση στις σύγχρονες τεχνολογίες, μέσα σε σύγχρονα σχολεία που θα πρέπει, επιτέλους, να δημιουργήσουμε.
Ι. Μότσης